De Golfslag

Het verzorgingshuis ‘De Golfslag’ (Smedingplein 2) , gebouwd in 1971 naar ontwerp van Abe Bonnema, is een op betonnen pijlers geplaatst gebouw met zes woonlagen en een opbouw. Het heeft (had) 120 éénpersoonskamers en 18 tweepersoonskamers. Tussen de pijlers bevinden zich de gezamenlijke ruimten.

Het markante golvende dak doet denken aan ‘ golfslag’ en de voormalige Zuiderzee. Toch komt dat niet van de architect Abe Bonnema.
In Goor, nabij Almelo staat een kopie van dit gebouw, echter in spiegelbeeld. (zie onder)
De naam ‘ De Golfslag’ is door de bewonerscommissie gekozen. Dit is wellicht wel ingegeven door het golvende dak.

Architect.

Abe Bonnema (Stiens, 6 september 1926 – Groningen, 9 augustus 2001) was een Nederlandse architect die in de laatste twee decennia van de twintigste eeuw een aantal markante kantoorgebouwen heeft ontworpen.

Bonnema was de zoon van een bouwkundige. Hij studeerde bouwkunde aan de Technische Hogeschool in Delft. Na afronding van zijn studie begon hij een bureau voor architectuur en ruimtelijke ordening. Bonnema begon zijn bedrijf in eerste instantie in Leeuwarden en verplaatste het later naar later in Hardegarijp, waar hij ook woonde.

Aan het begin van zijn loopbaan hield Bonnema zich vooral met woningbouwprojecten bezig. In de laatste twintig jaar voor zijn dood bouwde hij vooral grote kantoorgebouwen. Bonnema was een functionalist. In zijn optiek waren gebouwen gebruiksartikelen die moesten voldoen aan de eisen die de gebruiker stelt. Daarbij volgt de vorm vanzelf uit de functie.

Golfslag - golfslag1b.jpg

De Golfslag in de actualiteit

Cuypersgenootschap wil bescherming De Golfslag

7 januari 2020

De Stichting het Cuypersgenootschap, een landelijke moumentenorganisatie, heeft de gemeente Noordoostpolder verzocht om gebouw De Golfslag in Emmeloord te beschermen als gemeentelijk monument.

De Golfslag is in de jaren 1966-1970 gerealiseerd naar een ontwerp van Abe Bonnema (1926-2001). De Friese architect Abe Bonnema behoort tot de prominente architecten van zijn generatie. Vanaf begin jaren zestig maakt hij naam met aanvankelijk vooral woningbouwprojecten. Vanaf de jaren zeventig realiseert hij een aantal iconische kantoorgebouwen zoals het Boekhuis in Amsterdam, gebouw Delftse Poort (Nationale Nederlanden) in Rotterdam, de Achmeatoren in Leeuwarden en het gebouw van Interpolis in Tilburg.

Abe Bonnema

Aan het Smedingplein in Emmeloord staat gebouw de Golfslag, dat in opdracht van het Bestuur van de Stichting Verzorgingshuizen Noordoostpolder ontworpen is. De vorm van het gebouw was het gevolg van de functie die het moest gaan vervullen. De Golfslag is een, op een rechthoekig grondplan gebouwd, complex met 138 appartementen, verdeeld over zes woonlagen die op betonnen kolommen zijn geplaatst.

Tussen de kolommen zijn de keuken, kantoren en de gemeenschappelijke ruimtes gesitueerd. Architect Bonnema heeft de bovenbouw van dit verzorgingshuis bewust “op poten” gezet om visueel en constructief een duidelijke scheiding te bereiken tussen de twee eenheden waaruit het gebouw bestaat. Op het platte dak staat een opbouw met overstekend golvend dak, dat herinnert aan de voormalige zee. Haaks op het gebouw staat een eenlaags entreegebouw onder plat dak met recreatiezaal. Door het gebruik van betonelementen en het sterk verticale karakter heeft De Golfslag een krachtig en solide voorkomen. In het ontwerp is de invloed van de beroemde architect Le Corbusier goed zichtbaar.

Beeldbepalend

Als hoogstaand voorbeeld van een verzorgingshuis uit de late wederopbouwperiode en als goed voorbeeld van het werk van de bekende architect Abe Bonnema heeft het gebouw een duidelijke architectuurhistorische waarde. Tevens is de Golfslag beeldbepalend voor Emmeloord en van belang vanwege haar vrij gaaf bewaarde karakter.

Op dit moment is de toekomst van het gebouw onzeker. Door het gebouw te beschermen als monument is het eenvoudiger om de aanwezige kwaliteiten te behouden bij een toekomstige herontwikkeling.

BRAND : Zie Omroep Flevoland

Hoe nu verder met verpauperde pand De Golfslag in Emmeloord?

Het voormalige verzorgingshuis De Golfslag in Emmeloord staat al sinds april 2015 leeg. De makelaar is in gesprek met een potentiële koper, maar de afgelopen weken was er een felle brand en kreeg de gemeente een verzoek om er een gemeentelijk monument van te maken. Vijf vragen over het veelbesproken pand.

Hoe groot is de schade aan het pand na de brand in december?

In De Golfslag woedde vlak voor de kerstdagen een felle brand waarbij drie personen veilig uit het gebouw kwamen. Volgens de brandweer woonden deze mensen hier antikraak. De oorzaak van de brand is niet duidelijk. De gemeente heeft na de brand de staat van het pand gecontroleerd. ,,De gemeente heeft geconstateerd dat enkele pilaren onder het gebouw door de brand zijn beschadigd. De eigenaar en verzekering gaat hier verder onderzoek naar doen. Er is geen sprake van direct instortingsgevaar. De afzetting rondom het gebouw is wel verruimd”, vertelt woordvoerder Huisman namens de gemeente. Tijdens het blussen van de brand zijn enkele muren door de brandweer omver getrokken. Na de brand opperden verschillende partijen, waaronder de PvdA in de Noordoostpolder, sloop en nieuwbouw.

Waarom staat het pand al jaren leeg?

De Golfslag is in de jaren 60 gerealiseerd en aan het Smedingplein gebouwd in opdracht van het Bestuur van de Stichting Verzorgingshuizen Noordoostpolder. In het gebouw zitten 138 appartementen. Eind 2016 verkocht de Zorggroep Oude en Nieuwe Land het pand aan een ondernemer die het niet met de gemeente eens kon worden om zestig huurappartementen in het pand te realiseren. Begin vorig jaar waren twee mannen eigenaar van het pand. Een van de mannen overleed later dat jaar. Het pand kwam dit jaar na de zomer opnieuw te koop te staan omdat de eigenaren geen vertrouwen meer hadden in de herontwikkeling.

Wat is zo bijzonder aan De Golfslag?

Stichting het Cuypersgenootschap, een landelijke monumentenorganisatie, heeft de gemeente Noordoostpolder deze week verzocht om De Golfslag te beschermen door het de status van gemeentelijk monument te geven. De Golfslag is ontworpen door de Friese architect Abe Bonnema. Hij behoort tot de prominente architecten van zijn generatie. Op het platte dak staat een opbouw met overstekend golvend dak, dat herinnert aan de voormalige zee. Het Cuypersgenootschap vindt dat het gebouw ‘een duidelijke architectuurhistorische waarde heeft’ en beschermd moet worden zodat het eenvoudiger is om bijzondere zaken in het gebouw te behouden.

Wordt De Golfslag daadwerkelijk een monument?

Die kans daarop is op dit moment niet groot. De monumentencommissie van de gemeente Noordoostpolder kan het college van B&W adviseren om het voornemen uit te spreken om een pand aan te wijzen als gemeentelijk monument. Vanaf het moment dat het college dit voornemen heeft uitgesproken, mag het pand niet zonder vergunning worden veranderd. De gemeente is dit echter niet van plan. ,,Een gemeentelijk monumentenstatus is op dit moment niet wenselijk”, reageert Rianca Huisman, woordvoerder van de gemeente Noordoostpolder. ,,Een monumentale status kan beperkingen geven voor het toekomstige gebruik, de manier waarop het gebouw wordt ingedeeld en daarmee ook de verkoopbaarheid van het gebouw.”

Wat zijn de gevolgen van de brand voor de verkoop?

De Zwolse makelaar Martijn Müller van Muller Bedrijfs Onroerend Goed kreeg na de zomer de opdracht om het pand te verkopen. ,,In 25 jaar dat ik makelaar ben heb ik nog nooit meegemaakt dat er brand was in een pand dat ik aan het verkopen was”, zegt Müller. De schade aan de benedenverdieping moet worden gecompenseerd. De verzekeraars, eigenaars en geïnteresseerde partij moeten dit oplossen. De eigenaren waren niet bereikbaar voor een reactie. ,,Meerdere partijen hebben interesse getoond in het pand”, vertelt makelaar Müller. ,,We zijn met één partij in een vergevorderd stadium, maar toen kwam de brand. Het is vervelend want het zorgt voor vertraging. Ik verwacht niet dat het rampzalige gevolgen heeft. De betreffende partij heeft veel ervaringen met het ontwikkelen van gebouwen en we blijven in gesprek. Ik denk dat er over een paar weken meer duidelijkheid is.”

Brand 1971

Op 18 april 1971 , dus kort na de opening, heeft er een felle brand gewoed in de benedenverdieping.

EMMELOORD — Een felle brand in het bejaardencentrum „De Golfslag” in Emmeloord heeft zondagmorgen de van de bovenbouw los staande keuken, administratieruimten, liften, recreatiezaal en dienstvertrekken verwoest. Alle 130 aanwezige bejaarden konden tijdig in veiligheid worden gebracht. De brand is waarschijnlijk ontstaan door kortsluiting in de recreatiezaal.

De schade wordt geschat op ongeveer één miljoen gulden. „De Golfslag” is tegen brandschade verzekerd.
De schade bleek uiteindelijk ruim ƒ 2,5 miljoen te bedragen.

De brand moet om tien over vijf zondagmorgen al hebben gewoed. Op dit tijdstip bleven de elektrische klokken van het centrum staan. De brand werd om ongeveer half zes ontdekt door mevr. Straat uit een tegenover het centrum liggende straat. Zij sloeg alarm bij de brandweer en politie. Haar echtgenoot, de 33-jarige vertegenwoordiger B. Straat, is gaan helpen bij het redden van bejaarden en raakte daarbij gewond, toen een raam naar beneden klapte. Na in het ziekenhuis zijn wonden te hebben laten hechten kon de heer Straat huiswaarts gaan.

In het centrum, dat plaats biedt aan 138 bejaarden, waren 130 personen aanwezig, van wie acht bedlegerig waren. Dezen zijn in een ziekenhuis opgenomen. De overigen zijn bij familieleden en kennissen ondergebracht. Niemand van de bewoners raakte gewond. Wel moesten enkelen van hen in pyjama het tehuis verlaten. Hun bezittingen bleven achter. Daar de liften niet meer werkten, werden de bewoners aan de achterzijde van het centrum via trappen afgevoerd.

De evacuatie verliep zeer vlot en was om zeven uur voltooid.

Op 3 mei 1971 konden de bewoners weer hun intrek nemen in hun appartement.

Slopen mocht niet

De Stichting Bouw Bejaardenhuizen in Emmeloord wilde verzorgingshuis De Golfslag in Emmeloord al eerder slopen.
Het in 1970 voltooide gebouw van Bonnema voldeed niet meer, er moest een nieuw tehuis komen. Daartoe had de stichting begin 1997 al toestemming gekregen van de Leeuwarder rechtbank. Slopen mocht.

En daar had de andere partij hoger beroep tegen aangetekend. Die partij was, jawel, de in Hurdegaryp wonende en daar ook werkende architect Abe Bonnema (1926). Hij deed als ontwerper van De Golfslag via zijn advocaat een beroep op artikel 25 van de Auteurswet. En met succes: het Hof stond de sloop niet toe.
De Auteurswet lijkt een nieuw wondermiddel dat verder reikt dan de Monumentenwet en machtiger is dan welke pressiegroep dan ook.

Rond 2002, na het overlijden van de architect, werd er opnieuw een balletje opgegooid om het ‘ouderwetse’ verzorgingshuis te doen verdwijnen. ‘Ook daar verzetten de partners van Bonnema Architecten zich met succes tegen.

Een 2e Golfslag

In Goor (nabij Almelo) staat een tweede exemplaar van de Golfslag.
Eigenaar is Verzorgingshuis De Stoevelaar.
Hetzelfde ontwerp van Abe Bonnema, maar dan in spiegelbeeld.

Wel gesloopt

Dit verzorgingshuis wordt in 2020 gesloopt en maakt plaats voor nieuwbouw. link

Kunst in de Golfslag

Golfslag-2

Nadat De Golfslag was hersteld van de brand in 1971 is het een kunstwerk geschonken door de Vereniging Lange Nering.
Bernard Geurtzen was voorzitter.

Dit wandplastiek van beeldhouwer/keramist Joop Puntman is weer een typisch Noordoostpolder-drooglegging tafereel.
Een pionier met laarzen in de klei, vogels, vissen, korenaren en een koggeschip.

foto-van-Wiepe-Haagsma

Het kunstwerk ligt nog in de Golfslag. Ik hoop dat ze er zuinig op zijn.

De familie Geurtzen had warme contacten met ‘Ambacht Haalderen’ en kochten hier vaker kunst en curiosa. Ook dit kunstwerk kwam hier vandaan.

Nog in familiebezit is dit muurplastiek uit 1964. Ook hier herkennen we onmiddellijk de Poldertoren, een Schokbetonschuur, de Schouwburg met het kunstwerk Drie Muzen en de entree van de winkel van Geurtzen. Dit muurplastiek is gesigneerd met “AMHA” (Het Ambacht Haalderen)

Ook bekend in Emmeloord is de plaquette die hangt aan de voormalige winkel van Geurtzen, hoek Beursstraat – Lange Nering.
Het is een eerbetoon aan Bernard Geurtzen, zeer actief voorzitter van de ondernemersvereniging Emmeloord en ook de initiator van Parijs in Emmeloord

Geurtzen

ABE BONNEMA

bron: abebonnema.nl

Abe Bonnema (1926-2001) werd geboren in Stiens. Hij doorliep de hbs in Leeuwarden en voltooide een studie bouwkunde aan de Technische Hogeschool Delft, waarna hij in 1957 in Leeuwarden een architectenbureau begon.

In 1963 verhuisde dit bureau naar een woonhuis met werkruimte in Hurdegaryp, dat Bonnema voor zichzelf had ontworpen. In de loop van zijn werkzame leven tekende Bonnema met zijn medewerkers een ontzagwekkende hoeveelheid gebouwen, waarvan de meeste zijn te vinden in de Friese hoofdstad.

De ir. Abe Bonnema Stichting, die zijn nalatenschap beheert, heeft onder meer tot doel om de kwaliteit van de architectuur in Nederland te bevorderen. Abe Bonnema leeft voort in de jaarlijkse, naar hem genoemde architectuurprijs.

Abe Bonnema heeft een grote, bijzondere en waardevolle erfenis nagelaten. Zonder Bonnema had Leeuwarden er heel anders uitgezien. Elke Leeuwarder kent het Girokantoor aan de Tesselschadestraat en de Avéro- en Achmea-torens aan de Lange Marktstraat. Maar naar ontwerp van Bonnema zijn in Leeuwarden ook vele duizenden woningen gebouwd en talloze gebouwen voor zorg, onderwijs, bedrijfspanden, winkels en kantoren.

Bekende werken buiten Friesland zijn het kantorencomplex van Nationale Nederlanden in Rotterdam en het hoofdkantoor van de Belastingdienst in Amsterdam-Sloterdijk. Bonnema ontving verschillende architectuurprijzen en zijn ontwerpen werden onder meer tentoongesteld in het Museum of Modern Art in New York. Abe Bonnema leeft voort in de jaarlijkse naar hem genoemde architectuurprijs.

Rechtlijnige, nuchtere doelmatigheid is in Bonnema’s grote en gevarieerde oeuvre een terugkerend motief. Bonnema zag zichzelf als een functionalist en is zo ook vaak door anderen gekenschetst. In de geest van het naoorlogse modernisme dat hem vormde, was voor hem de functie van het gebouw een leidraad bij het maken van een ontwerp. Bonnema hield daarbij de wensen van de gebruiker en de grenzen van het beschikbare budget nauwlettend in het oog. Hij streefde naar een optimaal, zorgvuldig afgewogen resultaat: een gebouw dat zo goed mogelijk deed waarvoor het bedoeld was.

Toch kan het werk van Bonnema onmogelijk in zijn geheel worden bestempeld als louter nuchter functionalisme. Wie goed kijkt, ontdekt grote stilistische variatie en een onmiskenbare gevoeligheid voor architectuurmodes en invloeden uit binnen- en buitenland.

Terwijl in sommige gebouwen invloeden van klassieke modernisten als Le Corbusier en Mies van der Rohe gemakkelijk zijn terug te vinden, vertonen andere ontwerpen verwantschap met bijvoorbeeld brutalisme of structuralisme. En het is niet moeilijk om meer van zulke invloeden en verwantschappen aan te wijzen. Zo bekeken is het werk van Bonnema een rijke en boeiende dwarsdoorsnede langs hoofdstromingen uit de architectuur van de twintigste eeuw.

Toen Bonnema in 2001 overleed, werd duidelijk dat hij naast een grote gebouwde erfenis ook een bijzondere extra verrassing aan Leeuwarden naliet. Hij legateerde achttien miljoen Euro aan Leeuwarden, op voorwaarde dat met dit bedrag aan het Zaailand een nieuw gebouw voor het Fries Museum zou worden gerealiseerd en dat Hubert-Jan Henket daarvan de architect zou worden. De gemeente aanvaardde deze nalatenschap en het nieuwe museumgebouw opende in 2013 zijn deuren.

Bonnema ontving verschillende architectuurprijzen en zijn ontwerpen werden onder meer tentoongesteld in het Museum of Modern Art in New York. De ir. Abe Bonnema Stichting, die de nalatenschap van de Friese architect Abe Bonnema beheert, heeft onder meer tot doel om de kwaliteit van de architectuur in Nederland te bevorderen. Abe Bonnema leeft voort in de jaarlijkse naar hem genoemde architectuurprijs.

Tekst: Dave Wendt, Fotografie: Jan Versnel/MAI en Fries Museum